Δάση, πυρκαγιές: Ο φάκελος της υποκρισίας και οι λύσεις*

Του Δημήτρη Μάρδα

Καθηγητή Α.Π.Θ., βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Β’ Θεσσαλονίκης

Με αφορμή φωτιά από κεραυνό στη Σιθωνία της Χαλκιδικής το Καλοκαίρι του 1989, αρχίσαμε έρευνα, η οποία αποσκοπούσε στην εύρεση των αιτιών, που οδηγούσαν στην οικοπεδοποίηση των δασών. Τότε, σε μια πρώτη μελέτη καταγράφηκαν τα άρθρα εκείνα των νόμων 998/1979 και 1734/1987, που παρά τις σαφείς διατάξεις του Συντάγματος άνοιγαν την πίσω πόρτα στην εκμετάλλευση καμμένων εκτάσεων.

Τα προαναφερθέντα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν, μέσω των υπό προϋποθέσεις αναδασώσεων(!!!) που εισήγαγε η νομοθεσία ή της αποδοχής οικισμών σε καμμένες εκτάσεις πριν από τις 11 Ιουνίου του 1975 κ.ά. (βλ. π.χ. «εμπρηστικά» άρθρα 34, 35, 38 και 50 του Νόμου 998, και άρθρα 6 και 13 του 1734 κ.ά., ή σχετικό κείμενο στην ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ Ελευθεροτυπία της 27/8/1989).

Έκτοτε παρωδία νόμων και διατάξεων περιέπλεξαν το ήδη βεβαρημένο τοπίο. Πράγματι, ο νομοθετικός λαβύρινθος με τη βοήθεια του οποίου νομιμοποιούνται αυθαίρετα σε ιδιωτικές ή δημόσιες δασικές ή σε καμμένες περιοχές έχει παρελθόν. Στις 22 /8/1993 (βλ. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ Ελευθεροτυπία) σημειώναμε ότι 15 ρυθμίσεις από τις 18 Μαρτίου του 1926 επεξέτειναν το χάος σε πόλεις και στη φύση. Ενδεικτικά υπενθυμίζεται ότι στο πλαίσιο της πολεοδομικής ανασυγκρότησης της χώρας του 1993 (βλ. «Σχέδιο Άμεσης Πολεοδομικής Οργάνωσης» του υφ/γού του κ. Κατσιγιάννη της κυβέρνησης Μητσοτάκη) έγινε μια… αγωνιώδης προσπάθεια εκ μέρους του Υπουργείου, παραμονές εκλογών, ένταξης περιοχών αυθαιρέτων στα σχεδία πόλεως όπως και αποχαρακτηρισμού των δασών.

Επίσης, κατακαλόκαιρο στο τέλος του Ιουλίου του 1993, όπου τα πάντα στο Δημόσιο υπολειτουργούσαν, το ΥΠΕΧΩΔΕ με τροπολογίες που κατέθεσε σε φορολογικό νομοσχέδιο, ζητούσε μέσα σε δυο μήνες(!) να σημειώσουν τα υπουργεία Γεωργίας και Πολιτισμού τα σημεία όπου υπήρχαν δασικές εκτάσεις ή αρχαιολογικοί χώροι. Στην περίπτωση βέβαια που τα Υπουργεία καθυστερούσαν, τότε το ΥΠΕΧΩΔΕ θα θεωρούσε ότι δεν υπάρχουν προστατευμένες περιοχές οπότε θα έκρινε την τύχη τους σύμφωνα με τα δικά του κριτήρια.

Και σε όλο αυτό το πανδαιμόνιο, οι καταγγελίες και οι εκθέσεις για χρηματισμό νομαρχών, δασικών αρχών και γενικά των εμπλεκομένων στο κύκλωμα αποχαρακτηρισμού των δασών άφηναν την πολιτεία αδιάφορη (βλ. έκθεση του δασάρχη Κόκκαλη)!

Τα καμμένα και η οικοπεδοποίηση

Οι εδώ και δεκαετίες ρυθμίσεις για τα δάση τους βοσκότοπους και τα αυθαίρετα, έχουν δημιουργήσει ένα ιδιότυπο πλέγμα σχέσεων κράτους-πολίτη, που εν πολλοίς λειτουργεί υπέρ της οικοπεδοποίησης της φύσης και των εμπρηστών. Αυτό το δεδομένο δεν πρέπει να μας διαφεύγει.

Η κουλτούρα που παγιώθηκε χρόνια κατά την οποία «δεν μπορώ να πουλήσω το χωράφι μου γι’ αυτό έβαλα φωτιά στα πεύκα», δεν αλλάζει εύκολα. Αυτή ενισχύεται τόσο από δασοκτόνους νόμους και τις ρυθμίσεις περί των αυθαιρέτων, όσο και από το πλημμελές έργο των ελεγκτικών αρχών και τη μη εφαρμογή δικαστικών αποφάσεων.

Υπάρχουν διεθνείς πρακτικές συνύπαρξης ήπιων μορφών οικοδόμησης (σπίτια με χαμηλό ύψος, κτισμένα από πέτρα ή από ξύλο κ.λπ) μέσα στη φύση και χωρίς τη μείωση της δασοκάλυψης. Αντίθετα στη χώρα μας βλέπουμε κατοικίες δύο ή τριών ορόφων με θεόασπρους βαμμένους τοίχους μέσα σε δασικές εκτάσεις ή σε καμμένα δάση που οδηγούν, εκτός των άλλων, και σε μια μοναδική μορφή οπτικής ρύπανσης. Κι όλα αυτά είναι καθ΄ όλα νόμιμα σε πλείστες περιπτώσεις, μέσω τίτλων ιδιοκτησίας, βεβαιώσεων δασαρχών, νόμων και ρυθμίσεων.

Το πολυδαίδαλο της νομοθεσίας, οι διαδικασίες νομιμοποίησης των αυθαιρέτων και το υφιστάμενο σύστημα διαπλοκής δεν πρόκειται να λύσουν το πρόβλημα στο σύνολό του. Ακόμη και με την ολοκλήρωση των δασικών χαρτών, οι χιλιάδες ενστάσεις και προσφυγές περιπλέκουν εύλογα την όλη κατάσταση.  

Επιπλέον, ακόμη κι αν υιοθετηθούν δραστικές λύσεις υπέρ της μη οικοπεδοποίησης των δασών στο μέλλον λόγω των δασικών χαρτών κ.ά., τότε απομένουν όλες οι περιπτώσεις του παρελθόντος που έχουν δημιουργήσει ένα ιδιότυπο καθεστώς. Αυτό ουδέποτε πρόκειται να ρυθμιστεί με τις υπάρχουσες διατάξεις. Ξεκάθαρες λύσεις με στόχο την κατεδάφιση αυθαιρέτων κατοικιών μπορούν να δοθούν μόνο σε κτίσματα επί του αιγιαλού σε ρέματα-ποτάμια και σε χώρους όπου απειλείται η ασφάλεια των πολιτών.

…και οι εκχερσώσεις

Η νομιμοποίηση αυθαιρέτων εντός των δασικών εκτάσεων, ο εμπρησμός των δασών ο αποχαρακτηρισμός και κατόπιν η οικοπεδοποίηση τους αποτελούν τη μια όψη του νομίσματος. Οι εκχερσώσεις εκτάσεων περιτριγυρισμένων από δάσος ή στα σύνορα δασών –οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις βάσει τίτλων ιδιοκτησίας θεωρούνται αγροτεμάχια–οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα.

Και εδώ τίθεται ένα απλό ερώτημα. Πώς μια εκχερσωμένη γη ή με νέα σε ηλικία ελαιόδεντρα, όμορη δάσους καμμένου ή μη ή εντός αυτού, ορατή από κεντρικούς δρόμους δεν έχει προκαλέσει την προσοχή των δασικών υπηρεσιών της χώρας; Ένα έμπειρο μάτι, χωρίς την παραμικρή χρήση δασικών χαρτών ή αεροφωτογραφιών  μπορεί εύκολα να διακρίνει αν κάποιο δάσος κάηκε κατά το παρελθόν ή αν μια περιοχή αποψιλώθηκε από πουρνάρια ή πεύκα και βαπτίσθηκε ως αγροτική με ελαιόδεντρα, δικαιολογώντας έτσι τον χαρακτήρα της γης σύμφωνα με τους τίτλους ιδιοκτησίας.

Τα δάση χάνονται και η φύση οικοπεδοποιείται. Το ερώτημα που χρόνια αιωρείται είναι το ακόλουθο. Εφόσον σύμφωνα με τη μέχρι σήμερα εμπειρία μας η μη οικοπεδοποίηση των δασών είναι ανέφικτη γιατί δε βρίσκεται μια άλλη λύση; Αναλυτικότερα, γιατί, δεν εφευρίσκεται ένας τρόπος, που να προωθεί την αύξηση της δασοκάλυψης σε ήδη καμμένες αποψιλωμένες-εκχερσωμένες ιδιωτικές δασικές εκτάσεις, όπου έχουν κτιστεί σπίτια και τα οποία βάσει νόμου (περί αυθαιρέτων κ.λπ) δεν πρόκειται να κατεδαφιστούν. Ερώτημα, που τέθηκε σε άρθρο μας στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ στις 24/1/1997 και στον Οικονομικό Ταχυδρόμο της 4/9/1997, προτείνοντας κάποιες λύσεις.

Προτάσεις από το παρελθόν…

Επαναλαμβάνονται λοιπόν οι παραπάνω λύσεις εμπλουτισμένες, οι οποίες επιδιώκουν να παντρέψουν την αύξηση της δασοκάλυψης –μέσα από την δάσωση ιδιωτικών δασικών εκτάσεων– και την προστασία της φύσης με την υπό όρους αξιοποίησή της. Η προτεινόμενη εξέλιξη δεν αλλάζει στην ουσία τον χαρακτήρα των δασών-δασικών περιοχών.

Αναλυτικότερα, αντιγράφοντας πρότυπα άλλων χωρών ας αντιστρέψουμε την υπάρχουσα λογική.  Σε ιδιωτικές δασικές περιοχές ή καμμένες ή αποψιλωμένες που ήδη υπάρχει κτίσμα, το οποίο δεν γκρεμίζεται βάσει των ήδη υφιστάμενων ρυθμίσεων ή δικαστικών αποφάσεων, θα μπορούσε λοιπόν να εισαχθεί η υποχρέωση της επέκτασης της δάσωσης στο 85-90% των χώρων που καλύπτουν. Το κόστος  της δάσωσης θα το επωμισθούν οι ιδιώτες των εν λόγω εκτάσεων.

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα δίνεται ενδεικτικά, ως παράδειγμα, το ακόλουθο. Σε οικόπεδο 4 στρεμμάτων με δασική κάλυψη, όπου υπάρχει κατοικία που δεν κατεδαφίζεται, τα εναπομείναντα 3400-3600  θα δασωθούν με συγκεκριμένη πυκνότητα δένδρων εκ των προτέρων καθορισμένη και με ευθύνη του ιδιοκτήτη. Τα δένδρα θα είναι συμβατά με το δασολόγιο της περιοχής. Ανάλογες ρυθμίσεις μπορούν να προβλεφθούν και για κατοικίες που εντάσσονται σε αστικό δασωμένο ιστό.

Αυτή είναι μια ρεαλιστική προσέγγιση, που ερμηνεύεται από την υφιστάμενη κατάσταση και την αδυναμία ή την απροθυμία της πολιτείας να υιοθετήσει μη δασοκτόνους νόμους από την μεταπολίτευση ως την περίοδο εφαρμογής των διατάξεων περί δασικών χαρτών.

Ως προς το μέλλον, η αύξηση της δασοκάλυψης ιδιωτικών δασικών εκτάσεων, αγροτεμαχίων που δασώθηκαν κ.λπ, (κατά 85-90%) μπορεί να συνδυαστεί και εδώ, με την υπό όρους ανέγερση κατοικίας προσαρμοσμένης λοιπόν στο περιβάλλον κατά τα πρότυπα που προαναφέρθηκαν και σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις έχουμε κάλυψη με δένδρα κατά 90-100% κτημάτων εντός των ιδιωτικών δασικών εκτάσεων. Ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να κοπεί το παραμικρό δένδρο εκεί για την όποια σε μικρή έκταση και ύψος κατοικία.

Φόρος υπέρ της φύσης και η πρόληψη

Από την άλλη η εισαγωγή ενός συστήματος υποχρεωτικής χρηματικής καταβολής («π.χ. εφάπαξ φόρος υπέρ της φύσης»)  εκ μέρους των ατόμων ή συνεταιρισμών που εκμεταλλεύθηκαν και νομιμοποίησαν αυθαίρετα κτίσματα σε ιδιωτικές δασικές εκτάσεις ή βάσει των απαραίτητων βεβαιώσεων των δασαρχείων έκτισαν νόμιμα σε περιοχές καμμένες, εκχερσωμένες κ.λπ., αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της παραπάνω πρότασης. Μια τέτοια ρύθμιση οφείλει φυσικά να πραγματοποιεί διακρίσεις ιεραρχώντας τους πολίτες (παρανομούντες) ή μη. Εύλογα βέβαια δεν απαλλάσσονται των όποιων νομικών (ποινικών) ευθυνών, οι αποδέκτες ενός τέτοιου μέτρου εφόσον αποδειχθεί ότι υπέπεσαν σε σοβαρά αδικήματα (π.χ. φυσικοί ή ηθικοί αυτουργοί εμπρησμών).

Ανέγγιχτες από εξοχικές κατοικίες εκτάσεις και ότι όμοιο, εύλογα θα παραμείνουν οι εθνικοί δρυμοί που πρέπει να αυξηθούν στον αριθμό και στην έκταση που καταλαμβάνουν.

Τέλος, ως προς το σκέλος της πρόληψης, θα ήταν σκόπιμο να εξεταστεί ως υποχρέωση του κάθε ενδιαφερομένου η υποχρέωση τοποθέτησης δεξαμενών (άνω των 20 χιλιάδων λίτρων, ανάλογα του μεγέθους του οικοπέδου) σε κτήματα με σπίτια εκτός σχεδίου πόλεως των παραπάνω περιπτώσεων και σε όσα βρίσκονται σε ευαίσθητες-δασικές αστικές περιοχές. Η δεξαμενή αυτή, θαμμένη ή όχι στη γη και εξοπλισμένη με βενζινοκίνητη ή πετρελαιοκίνητη γεννήτρια όπως και με τον απαραίτητο εξοπλισμό πυρόσβεσης, μπορεί να αποτρέψει φυσικές καταστροφές, να σώσει ζωές ή να καθυστερήσει τη φωτιά προστατεύοντας ζωές. Όλος αυτός ο εξοπλισμός στοιχίζει γύρω στα 3,5-5,5 χιλιάδες ευρώ.

Με τα όσα προτείνονται το όφελος είναι τριπλό. Πρώτον, αναδασώνονται καμμένες, αποψιλωμένες ιδιωτικές εκτάσεις και επεκτείνεται η δάσωση στο 85-90% σε περιοχές που έχουν ήδη κτισθεί, οπότε αυξάνεται η δασοκάλυψη της χώρας. Δεύτερον, εκλείπει ο λόγος του εμπρησμού για οικοπεδοποίηση, ενώ ο πολίτης αναλαμβάνει το κόστος της δάσωσης-προστασίας της φύσης του κτήματός του. Τρίτον εξασφαλίζονται έσοδα το Δημόσιο με τον προτεινόμενο «νόμο υπέρ της φύσης», που μπορούν να διατεθούν για περεταίρω έργα υπέρ του περιβάλλοντος και των δημοσίων δασών που καταστράφηκαν. Η αλλαγή της ισχύουσας λογικής με τις παραπάνω προτάσεις, οι οποίες αυξάνουν τη δασοκάλυψη, δεν έρχεται σε σύγκρουση με τα άρθρα 24 και 117 του Συντάγματος.

Πιο εύκολα συλλαμβάνεται ο παραβάτης μιας νομοθεσίας, η οποία εισάγει λύσεις υπέρ της αύξησης των δασών και δασικών εκτάσεων όπως και της προστασίας της φύσης, παρά ο εμπρηστής ή ο ηθικός αυτουργός μιας πυρκαγιάς που οδηγεί συχνά στην απώλεια ζωών ενώ συμβάλλει πάντοτε στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την άναρχη οικοπεδοποίηση των δασών. 

*Δημοσιεύθηκε στα ΕΠΙΚΑΙΡΑ  της 6/10/2018