Μπαζίλ Ζαχάρωφ, ο μυστηριώδης Έλληνας, ο έμπορος του θανάτου…

 

Άρθρο

Κυριακή 18 Φεβρουαρίου 2024

του Δημητρίου Σ. Παπαδόπουλου (Σταυριώτη)*

 

Οι μυστήριες ιστορίες, οι αινιγματικές προσωπικότητες, ασκούν μια μαγεία σ’ όσους είναι παραδομένοι στη γοητεία της λογοτεχνίας. Όταν η ζωή κάποιου ανθρώπου περιβάλλεται από ένα πέπλο μυστηρίου, όταν παρεμβάλλονται κενά και δυσεξήγητα γεγονότα στην πορεία του βίου του, τότε η φαντασία ενός λογοτέχνη μπορεί να οργιάσει. Και πιθανόν αυτή ακριβώς η οργιώδης φαντασία εν τέλει να αλληλεπιδρά γόνιμα με την πραγματικότητα. Ήγουν, την αλήθεια. Άλλωστε τούτος ο κόσμος που ενοικεί μέσα στον εγκέφαλό μας, αυτή την ασύλληπτη θεϊκή δημιουργία που αποκαλούμε ανθρώπινη διάνοια, είναι κάτι που δεν ημπορούμε να εξηγήσουμε ούτε λογικά ούτε επιστημονικά. Μόνον ποιητικά και ενορατικά ίσως είναι εφικτό να αγγίξουμε τις παρυφές του.

Εξηγούμαι: ο λόγος για τον Μπαζίλ Ζαχάρωφ. Ποιος μπορεί να εξηγήσει με λογική επάρκεια, πώς γίνεται ένα παιδί που γεννιέται το έτος 1849, στα ασήμαντα Μούγλα της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (σε έναν ελληνικό οικισμό κάπου στα νοτιοδυτικά της Μικρασίας), ποιος λοιπόν μπορεί να εξηγήσει, πώς αυτό το χαμίνι έφθασε να γίνει ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ευρώπης, μέτοχος πολλών μικρών και μεγάλων εταιριών, εφημερίδων, καζίνο, τραπεζών, να αποφασίζει για τις τύχες κρατών και πάει λέγοντας… αλλά και να προκαλέσει τον θαυμασμό και να εμπνεύσει διάνοιες όπως ο Έζρα Πάουντ ή ο Όρσον Ουέλς, έστω και αρνητικά; Τι μπορεί να συνέβαινε μέσα στο μυαλό του, τι σκεπτόταν και πώς κατάφερε να σύρει πίσω του ωσάν σκυλιά δεμένα στο λουρί προσωπικότητες (δίχως ίχνος υπερβολής) όπως ο Κλεμανσώ, ο Λόυδ Τζώρτζ, ο Βενιζέλος και πόσους άλλους ακόμη! Πόσο απόθεμα ευφυΐας διέθετε; Πόση ενέργεια, τόλμη, θράσος, για να πετύχει το ακατόρθωτο;

Είναι αλήθεια ότι οι πληροφορίες που έχουμε για τον άνδρα, δεν είναι μόνο λιγοστές αλλά και συγκεχυμένες. Μελετώντας την ευρωπαϊκή ιστορία από τα τέλη του 19^ου αιώνα μέχρι και το πρώτο τέταρτο του 20^ου, σπάνια συναντά κανείς τούτο το όνομα. Πράγμα παράξενο όμως, όταν συμβαίνει αυτό, έχει κανείς την αίσθηση, ή μάλλον τη βεβαιότητα ότι εδώ υπάρχει κάτι πέρα από την πληροφορία, κάτι πέρα από τα γεγονότα που περιγράφονται ή ακόμη και κάτι πίσω και πέρα από τις γραμμένες λέξεις.

Σε μια σύντομη βιογραφία του που δημοσιεύθηκε το έτος 1929 όταν ο Ζαχάρωφ ήταν ακόμη εν ζωή, ο δόκτωρ Ρίχαρντ Λέβινσον επιγράφει το έργο με τον υπότιτλο: ‘’Ο μυστηριώδης άνδρας της Ευρώπης’’. Χαρακτηρισμός απόλυτα ακριβής. Εδώ δεν έχει σημασία ούτε και υπάρχει πρόθεση να ασχοληθούμε με την πορεία του ανδρός, ούτε και με το περίφημο ‘’Σύστημα Ζαχάρωφ’’, δηλαδή εκείνον τον περίτεχνο όσο και θανατηφόρο (τρόπον τινά) ιστό, μιας και υπήρξε ταλαντούχος πωλητής όπλων σε απίστευτο πλήθος κρατών ακόμη κι όταν αυτές βρισκόταν σε αντίθετα στρατόπεδα (π.χ. Ελλάδα και Τουρκία). Έναν ιστό που ύφαινε επί σειρά ετών, εμπλέκοντας στα δίχτυα του μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής στρατιωτικής και πολιτικής ελίτ, για διάστημα τουλάχιστον σαράντα χρόνων (1890–1930). Να σημειώσουμε εδώ παρενθετικά ότι ήταν η περίοδος εκείνη που διαμόρφωσε τη μορφή του ευρωπαϊκού κόσμου και τον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων που υφίσταται σχεδόν μέχρι και σήμερα. Ε, λοιπόν ο Ζαχάρωφ υπήρξε ένας από τους κύριους πρωταγωνιστές και τούτο διόλου δεν είναι υπερβολή!

Δεν ήταν όμως μόνον καλός πωλητής οπλικών συστημάτων, υποβρυχίων και πλοίων, αλλά και μια εκπληκτική, μια ασύλληπτη επιχειρηματική διάνοια. 

Για την καταγωγή του λίγα πράγματα είναι γνωστά. Ο ίδιος σπάνια μιλούσε γι’ αυτήν και όταν το έκανε, σίγουρα δεν ήταν ποτέ ειλικρινής. Ο συγγραφέας δόκτωρ Ρίχαρντ Λέβινσον που προαναφέραμε, ο οποίος ήταν Γερμανοεβραίος, υπαινίσσεται ότι μπορεί να ήταν και εβραϊκής καταγωγής, αλλά αυτό είναι εξαιρετικά αμφίβολο. Οι περισσότερες πιθανότητες είναι στις φλέβες του να κυλούσε ελληνικό αίμα. Άλλωστε ο ίδιος σχεδόν το παραδέχεται στην κατακλείδα του βιβλίου του.

Το λοιπόν, η ζωή του καλύπτεται από ένα πυκνοϋφασμένο πέπλο μυστηρίου. Και όσον αφορά την υπόθεση της διερεύνησης της αλήθειας, την πορεία δηλαδή που ακολούθησε στην πολυτάραχη ζωή του, αυτό στην περίπτωσή του είναι ένας στόχος κυριολεκτικά ουτοπικός. Φαίνεται πως ο Ζαχάρωφ ήξερε πολύ καλά να χρησιμοποιεί τις φωτοσκιάσεις όσον αφορά την προσωπικότητά του και να διασπείρει φήμες για το πρόσωπό του, συχνά ευφάνταστες και δύσκολες ως προς τη διερεύνησή τους. Χρησιμοποιούσε τουλάχιστον δύο σωσίες του, άλλοτε για λόγους ασφαλείας κι άλλοτε για παραπλάνηση των υποψηφίων πελατών του. Οι φωτογραφίες του που έχουν δημοσιευθεί είναι λιγοστές και δεν είναι σίγουρο ότι σε όλες απεικονίζεται αυτός και όχι ο σωσίας του. Άλλοτε «εμφανιζόταν» στην Αγία Πετρούπολη, και την ίδια στιγμή άλλοι βεβαίωναν ότι τον είδαν στο Παρίσι ή στη Γενεύη να κλείνει συμφωνίες για πωλήσεις όπλων. Ο Ζαχάρωφ ήξερε σίγουρα πολύ καλά πως ένας περιρρέων μύθος, είναι πάντοτε πιο ισχυρός από οποιοδήποτε βεβαιωμένο γεγονός. Φαίνεται πως είχε κατανοήσει πλήρως ότι η αλήθεια, η γυμνή αλήθεια, η πραγματικότητα, είναι σαν το γυναικείο κορμί. Η απόλυτη γύμνια (αλήθεια), είναι πολύ λιγότερο ελκυστική από μια περίτεχνη και προσεγμένη συγκάλυψη.

Το βέβαιο είναι ότι εργάστηκε επί σειράν ετών για τις μυστικές υπηρεσίες των Άγγλων, αλλά είναι εξακριβωμένο ότι χρησιμοποίησε τις ίδιες υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση των δικών του σκοπών. Τον αποκαλούσαν ‘’έμπορο του θανάτου’’, καθώς τροφοδοτούσε με όπλα τις κρατικές μηχανές που έστειλαν στο θάνατο εκατομμύρια Ευρωπαίους. Θαρρείς και οι πολιτικοί και στρατιωτικοί που όπλιζαν εκείνα τα άμοιρα νεαρά παιδιά και τα έστελναν στις εκατόμβες, έκαμαν κάτι διαφορετικό!

Όλα αυτά όμως και πολλά άλλα, ημπορεί να τα βρει κανείς διαβάζοντας περί του ανδρός στο διαδίκτυο. Για εμάς τους Έλληνες όμως και ιδία τους Πόντιους και τον ελληνισμό της Μικρασίας, ο Ζαχάρωφ υπήρξε μαζί με τον Βενιζέλο το πρόσωπο που φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης για την εξάλειψη της ελληνικής παρουσίας από τα μέρη εκείνα όπου ο ελληνισμός μεγαλούργησε επί χιλιετίες. Και λέμε μέρος της ευθύνης, διότι μάλλον το μεγαλύτερο μερίδιο φέρουμε εμείς οι ίδιοι οι Έλληνες (και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου) αφ’ ενός με τον επαίσχυντο Διχασμό στην Ελλάδα και αφ’ εταίρου με την ανικανότητα των Μικρασιατών Ελλήνων να αντιληφθούν το μέγεθος του επερχόμενου κινδύνου και να πάρουν τα μέτρα τους. Ιδιαίτερα μετά τον αφανισμό των Αρμενίων. Να σημειώσουμε βέβαια εδώ ότι, όσον αφορά τον Διχασμό, ο Ζαχάρωφ έχει καθοριστική συμμετοχή καθώς ήταν αυτός που χρηματοδότησε εξαρχής το υποχείριό του τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον υποστήριξε στη επαίσχυντη διαμάχη με τον Βασιλέα Κωνσταντίνο.

Δεν μπορούμε να ξέρουμε εάν ο Ζαχάρωφ υπήρξε ένας ένθερμος Έλληνας πατριώτης που πίστεψε ότι μπορούσε να πραγματοποιήσει την Μεγάλη Ιδέα, ή ότι αυτό το εγχείρημα που στήριξε και χρηματοδότησε, ήταν ένα ακόμη από εκείνα τα παιγνίδια πολέμου που ήξερε πολύ καλά να στήνει. Το βέβαιο είναι ότι το «άλογο» στο οποίο ο Ζαχάρωφ «πόνταρε», ο Βενιζέλος, ήταν ένας πολιτικός άνδρας πολύ κατώτερος των περιστάσεων. Σίγουρα δεν μπόρεσαν οι δυό τους να αντιληφθούν έγκαιρα, ούτε ότι η ελληνική εκστρατεία στα παράλια της Μικρασίας θα ξυπνούσε το ταπεινωμένο θεριό της Τουρκιάς που παράπαιε μετά την ήττα στον Μεγάλο Πόλεμο, ούτε ότι η σημασία των πετρελαίων της Μουσούλης, είχε ήδη γείρει την πλάστιγγα υπέρ του ικανότατου και πολύ τυχερού Κεμάλ. Ούτε βέβαια και ότι οι «φίλοι» μας οι Αγγλογάλλοι θα μας εγκατέλειψαν. Μάλλον η παρτίδα αυτή που έπαιξε ο Ζαχάρωφ με το «καλό» του χαρτί τον Βενιζέλο, ήταν η μόνη που δεν του βγήκε, την έχασε…

 

Είναι περίεργο που στην ελληνική λογοτεχνία και ιστοριογραφία, ο Μπαζίλ Ζαχάρωφ έχει τόσο πενιχρή παρουσία. Το βιβλίο ‘’Φιλμ νουάρ’’ από τις εκδόσεις ‘’Ψυχογιός’’, μια απόπειρα μυθοπλαστικής προσέγγισης του βίου και της πολιτείας του Ζαχάρωφ, πέρα από ανεπαρκές λογοτεχνικά, ελάχιστα μας διαφωτίζει ως προς την προσωπικότητα και το χαρακτήρα του ανδρός. Υπάρχει βέβαια και η παρουσία του στην τηλεοπτική σειρά ‘’Κόκκινο ποτάμι’’, αλλά η εικόνα του σ’ αυτήν, είναι τόσο απλοϊκή και ωραιοποιημένη (όσο και του Βενιζέλου) που δεν πείθει. Προσωπικά παρά τις φιλότιμες προσπάθειές μου δεν κατάφερα να αποτελειώσω τη θέαση της τηλεοπτικής σειράς (καίτοι Πόντιος στην καταγωγή), όχι μόνον για λόγους ιστορικούς, αλλά κυρίως για λόγους καθαρά αισθητικούς. Υπάρχει βέβαια και το βιβλίο του Βασιλείου Κάρτσιου ‘’Μπαζίλ Ζαχάρωφ, το σύστημα Ρότσιλντ και το εβραϊκό φυλατκτό’’, μια φιλότιμη προσπάθεια, πλην όμως καταδικασμένη να αμφισβητηθεί καθώς ο φιλέρευνος συγγραφέας κατρακυλά σε μυστικιστικά και συνομωσιολογικά συμπεράσματα ακυρώνοντας σε μεγάλο βαθμό το έργο. Αξίζει ωστόσο να διαβαστεί με προσοχή. Ο αναγνώστης μπορεί να αντλήσει από εκεί πλήθος ενδιαφέρουσες πληροφορίες και να σχηματίσει ιδίαν γνώμη.

Από την άλλη, ο Λέβινσον στη σύντομη βιογραφία που προαναφέραμε, αν και εξαιρετικά κατατοπισμένος στα οικονομικά θέματα και στην εμπλοκή του Ζαχάρωφ στο γίγνεσθαι της εποχής, είναι ολοφάνερα κακεντρεχής απέναντί του. Να οφείλεται στην πίκρα των Γερμανών που λόγω των συνθηκών μετά την ήττα τους στον Μεγάλο Πόλεμο (1914-1018), είχαν αφοπλιστεί και φυσικά αποκλειστεί από την κατασκευή και την εμπορεία όπλων; Ποιος ξέρει;

Το σχετικά εκτενές απόσπασμα που παραθέτω από το τέλος του βιβλίου του, έχει ιδιαίτερη σημασία για εμάς. Ιδού τι γράφει:

«Ως επιχειρηματίας ο Ζαχάρωφ δεν ξεχώριζε την πολιτική από τη δουλειά. Η καλή πολιτική τού πρόσφερε καλές δουλειές. Αυτό το ισχυρό επιχείρημα έκαμε τον εργολάβο πολέμων Ζαχάρωφ σύμμαχο όσων Ελλήνων πολιτικών επιθυμούσαν πόλεμο και επέκταση της χώρας τους. Όμως στη Μικρασιατική εκστρατεία ενεπλάκη και συναισθηματικά. Παράβλεψε τα εμπορικά συμφέροντα και -χωρίς βέβαια να πάψει να ενδιαφέρεται για το ποιος θα αναλάμβανε την εγγύηση και θα πλήρωνε το λογαριασμό σε περίπτωση αποτυχίας της επιχείρησης- πρόσφερε χρήματα και όπλα πιστεύοντας πως θα νικούσε η πλευρά που υποστήριζε.

»Αυτή η αποσκίρτηση από τον ίσιο δρόμο στάθηκε μοιραία και για την πολιτική και για την επιχειρηματική του ιδιότητα. Αυτή αποτέλεσε την τραγωδία της ζωής του Ζαχάρωφ, καθώς έφερε τη μεγαλύτερη δυστυχία, αν και παρακινούνταν από τα πιο αλτρουιστικά κίνητρα. Ενάμιση εκατομμύριο Έλληνες πλήρωσαν για την επιχείρηση Ζαχάρωφ και του φίλου του Βενιζέλου. Όλη η Ελλάδα έμεινε πίσω πολλά χρόνια εξαιτίας της αποτυχημένης έκβασης του πολέμου, ενώ το όνειρο για μια Μεγάλη Ελλάδα έσβησε οριστικά.

»Τις συνέπειες της ήττας τις βίωσε ασφαλώς και ο Ζαχάρωφ, αλλά θα ήταν διαστροφή εάν συγκρινόταν η απώλεια μερικών εταιριών και η μείωση της γιγάντιας περιουσίας του με τον εξορισμό από τα σπίτια τους, με τη δυστυχία και την απόγνωση που κατείχε τους Έλληνες πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Ο ίδιος ο Ζαχάρωφ ποτέ δεν παραδέχθηκε την ευθύνη που του χρέωσαν οι υποκινητές του Ελληνο-Τουρκικού Πολέμου. Οι άνθρωποι του είδους του δεν ξέρουν να χάνουν. Εάν αυτό που επιχειρούν δεν έχει την έκβαση που προσδοκούν, αναζητούν την αιτία πάντα στους άλλους και ποτέ στον εαυτό τους. Ο Ζαχάρωφ με το τέλος του πολέμου διέλυσε τη φιλία του με τον σύμμαχό του τον Βενιζέλο, αλλά και εξοργίστηκε με την Ελλάδα που επέτρεψε στον ίδιο και τον Βενιζέλο να την σύρουν στη Μικρασιατική περιπέτεια. Και στην ουσία, μετά τον πόλεμο μπορεί να συνέχισε να προσφέρει χρήματα σε μερικά φιλανθρωπικά ιδρύματα στην Αθήνα, αλλά δεν προσπάθησε να συμμετάσχει στη μεγάλη και κοπιαστική προσπάθεια της ανοικοδόμησης.

»Όταν κάποτε τον επισκέφθηκε στο Παρίσι ένας από τους παλιούς του φίλους από την Αθήνα και θέλησε να μιλήσει για την Ελλάδα, ο Ζαχάρωφ τον προειδοποίησε με μια πικρή φράση: ‘’Δεν θέλω ν’ ακούσω τίποτα πια για τους Έλληνες και για τη μοίρα της Ελλάδος’’. Αυτά τα λόγια εκφράζουν τη δυσαρέσκεια ενός ανθρώπου που δεν θέλει να του θυμίζουν τη μεγάλη απογοήτευση της ζωής του. Η Ελλάδα είχε αποτύχει και συνεπώς εγκαταλειφθεί σαν μια άχρηστη μηχανή που δεν χρησιμεύει πια σε τίποτα.

»Κατά βάθος όμως ο Ζαχάρωφ δεν συμφιλιώθηκε ποτέ με αυτή την απογοήτευση. Ως Έλληνας ήταν δεμένος με την Ελλάδα, και το δέσιμο αυτό ήταν αδύνατον να διακοπεί σαν να ήταν επιχειρηματικό συμφέρον. Ο ΄Αγγλος Ιππότης, ο Παριζιάνος ευγενής, ο χρηματοδότης των Δυτικών Δυνάμεων, παρέμεινε στο βάθος αυτό που ήταν ως νεαρός στη Γέφυρα του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη. Ένας άνθρωπος στο μεταίχμιο των δύο κόσμων.

»Το άλμα που είχε επιχειρήσει στα νιάτα του προς την απέναντι όχθη είχε φαινομενικά πετύχει. Ο Ζαχάρωφ βρήκε τη ‘’γωνιά’’ του στον Δυτικό Κόσμο χάρη στην ανατολίτική δύναμη προσαρμογής. Όμως το χρήμα δεν μπορεί να βοηθήσει κανέναν να απαλλαγεί από τις αναμνήσεις του. Η εξυπνάδα του ανθρώπου που προέρχεται από την απέναντι όχθη τον βοήθησε να κατακτήσει ένα αρκετά μεγάλο μέρος της Ευρώπης, όμως χάραξε και τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην Ευρώπη και σε εκείνον. Χάραξε γύρω του έναν μαγικό κύκλο έξω από τον οποίο δεν τόλμησε ποτέ να κάνει κάτι ολοκληρωμένο. Ο κύκλος αυτός άλλωστε του προσέδωσε τον τίτλο του ‘’μυστηριώδους ανθρώπου της Ευρώπης’’. Και τελικά μετέτρεψε έναν από τους πιο επιτυχημένους άνδρες στον κόσμο σε έναν πικραμένο και αποκαρδιωμένο γέρο…»

Έτσι τελειώνει λοιπόν το βιβλίο του ο Λέβινσον και αυτή είναι η κρίση του για την

εμπλοκή Ζαχάρωφ στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Είναι όμως σωστή; Ξέρετε, πολλές

φορές εμείς οι παθιασμένοι φιλίστορες διαβάζουμε και γράφουμε για ανθρώπους και

γεγονότα έχοντας από πριν διαμορφωμένη άποψη γι’ αυτά. Κάνοντας τις έρευνές

μας, επιλέγουμε στοιχεία και αναφορές που ενισχύουν τη γνώμη μας (βλ. Κάρτσιος

που προαναφέραμε). Αυτό είναι λάθος. Για παράδειγμα: πώς μπορούμε να ξέρουμε

τι ακριβώς είχε στο μυαλό του ο Ζαχάρωφ όταν σκορπούσε τα εκατομμύριά του για

την ελληνική υπόθεση; Τα κίνητρά του ήταν πατριωτικά ή επιχειρηματικά; Ποτέ δεν

θα μάθουμε. Κι ο Βενιζέλος; Αυτός που υμνούσαν οι ευρωπαϊκές εφημερίδες του

Ζαχάρωφ, τους οποίους ύμνους αναπαρήγαγε ο Τύπος στην Ελλάδα, ήταν κι αυτός

ένας αγνός πατριώτης που πίστεψε ότι με αρωγό τον Ζαχάρωφ θα έφερνε αισίως εις

πέρας την Μεγάλη Ιδέα; Ή μήπως υπήρξε ένας μικρόνους πολιτικός που αδυνατούσε

να αντιληφθεί το παιγνίδι που παιζόταν εις βάρος της μικρής χώρας του;

Μια εικασία: είναι άκρως απίθανο στο μέλλον να φωτιστούμε περισσότερο για τα έργα και τις ημέρες του ανδρός Ζαχάρωφ. Οι περισσότερες πληροφορίες που θα μπορούσε να τις αντλήσει κανείς περί αυτού, βρίσκονται στα αρχεία των βρετανικών (και όχι μόνον) μυστικών υπηρεσιών. Και είναι τόσο «επικίνδυνες» που είναι βέβαιο ότι θα μείνουν για πάντα θαμμένες εκεί. Πολλά από τα αξιοσέβαστα πρόσωπα, πολλοί σερ, θα αποκαθηλωθούν από το βάθρο τους…

 

Εκείνο το πολυφορεμένο από την ελληνική ιστοριογραφία και ιστορική μυθοπλασία

ξεκάθαρο σχήμα: από τη μια Ζαχάρωφ και Βενιζέλος ως αγνοί και τίμιοι πατριώτες

υπέρμαχοι της Μεγάλης Ιδέας και από την άλλη οι βάρβαροι Τούρκοι και οι

αδίστακτοι αγγλογάλλοι «σύμμαχοί» μας που μας πούλησαν, έχει πάψει προ πολλού

πια να με έλκει. Εάν ανασηκώσουμε προσεχτικά το πέπλο που καλύπτει αυτή την

προσφιλή θεωρία, πολύ φοβούμαι ότι θα αντικρύσουμε κάτω αυτό, ούκ ολίγα

σαπισμένα κουφάρια «εθναρχών», «ηρώων» και «ευεργετών». Οφείλουμε να το

κάνουμε όμως, έτσι ώστε να μην επαναλάβουμε παρελθοντικά λάθη.

 

Από τον Ζαχάρωφ έχουν φθάσει σε μας καμιά πέντε ή έξη φωτογραφίες του. Δεν ξέρουμε σε ποια από αυτές είναι ο ίδιος ή κάποιος από τους σωσίες του. Σίγουρα δική του είναι εκείνη φωτογραφία από την τελετή χρίσματός του ως Ιππότη του Μπαθ στο Αββαείο του Γουέστμινστερ την 21^η Μαΐου 1924, ακριβώς εκατό χρόνια πριν. Πρόκειται για μια άκρως γελοία απεικόνιση τους ανδρός, σχεδόν καρναβαλική με το λοφίο τα παράσημα και τον μανδύα του. Ωσάν να ήθελε ο δαιμόνιος Ζαχάρωφ, τούτος ο σπουδαίος άνδρας (γιατί ήταν) να βγάλει τη γλώσσα και να μας κοροϊδέψει όλους εμάς που είπαμε και γράψαμε γι’ αυτόν.

Ας κλείσουμε όμως τούτο το σημείωμα με μια ιλαροτραγική προτροπή. Μια και όλες αυτές οι «επιτυχίες» του «εθνάρχου» μας Βενιζέλου, έχει ήδη αποδειχθεί περίτρανα από την ιστορική έρευνα ότι οφείλονται στον σερ Μπαζίλ Ζαχάρωφ, μήπως, λέω… μήπως, θα ήταν πρέπον όλες οι οδοί, οι πλατείες, τα αγάλματα που υπάρχουν διάσπαρτα στην Ελλάδα (του αεροδρομίου Αθηνών συμπεριλαμβανομένου), μήπως θα πρέπει τελικά να μετονομαστούν και να αποδοθούν εις αυτόν που ανήκουν δικαιωματικά;

Τον σερ Μπαζίλ Ζαχάρωφ;

Κι ας κλείσουμε με όσα μεστά έγραφε ο Χρήστος Γιανναράς πριν από έξη – επτά χρόνια σε μια επιφυλλίδα του:

«Αλλάζει την πορεία της Ιστορίας ο αρρωστημένος εγωισμός – άρκεσε ένας αδίστακτος δοξομανής για να χάσει τελεσίδικα τα προϋποθετικά ερείσματα της ιστορικής του ύπαρξης ο Ελληνισμός: Μικρασία, Πόντο, Ανατολική Θράκη. Ένα πολιτισμικό ‘’παράδειγμα’’ με ιστορική σάρκα τριών χιλιάδων χρόνων συρρικνώθηκε σε μόνιμα υπανάπτυκτο μεταπράτη της βαρβαρικής χρησιμοθηρίας, πνίγηκε στη βαλκανική επαρχιωτίλα. Εξαργυρώνουμε με καταναλωτική ξιπασιά το εξαθλιωτικό μας ‘’ανήκομεν’’.

»Γι’ αυτό και δεν υπάρχει πλατεία πόλης ή χωριού χωρίς ανδριάντα του αυτουργού της αυτοεξευτελιστικής αυτοχειρίας μας. Το όνομα του στους κεντρικότερους δρόμους μας, στον αερολιμένα της πρωτεύουσας, ειδωλοποιημένο στα σχολικά βιβλία – σχεδόν συνώνυμος με τη δημοκρατία ο στυγνός δικτάτορας της εφιαλτικής τριετίας 1917-1920»

Αυτά…

*… Το άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του αγαπητού φίλου Γιώργου Χαραλάμπους.